Công đoàn Việt Nam từ khi thành lập đến nay thể hiện vai trò quan trọng trong chăm lo, bảo vệ quyền, lợi ích chính đáng của người lao động (NLĐ) theo quy định của Hiến pháp và pháp luật. Chăm lo cho NLĐ bao gồm quyền lợi về vật chất và tinh thần từ nguồn tài chính công đoàn và từ kết quả của việc công đoàn đại diện thương lượng với người sử dụng lao động (NSDLĐ). Đây là nhiệm vụ then chốt để tạo động lực cho NLĐ tự nguyện gia nhập tổ chức công đoàn.

Ảnh: Minh họa

Tư duy mới, cách làm mới

Công tác chăm lo cho đoàn viên, NLĐ của tổ chức Công đoàn Việt Nam có sự chuyển biến tích cực từ hoạt động xã hội từ thiện sang các hoạt động để NLĐ có phúc lợi tốt hơn. Lần đầu tiên, Ban Chấp hành Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam ban hành chương trình "Nâng cao phúc lợi, lợi ích cho đoàn viên và người lao động giai đoạn 2019-2023", các cấp công đoàn ký kết các thỏa thuận với 1.157 đối tác, góp phần tăng thêm lợi ích của trên 1,7 triệu lượt đoàn viên với số tiền 526 tỷ đồng. Nghị quyết của Ban Chấp hành Tổng Liên đoàn về “Nâng cao chất lượng bữa ăn ca của người lao động” thể hiện nỗ lực của các cấp công đoàn trong việc góp phần cải thiện bữa ăn giữa ca, thực hiện an toàn vệ sinh thực phẩm, chăm lo sức khỏe cho đoàn viên, người lao động, nâng cao năng suất lao động và hiệu quả công việc. Sau 5 năm thực hiện Nghị quyết này, cả nước đã có 37.628 doanh nghiệp có CĐCS thực hiện bữa ăn ca cho người lao động, đạt tỉ lệ 81,56% tổng số doanh nghiệp đã thành lập CĐCS, 5.290.834 người lao động được hỗ trợ bữa ăn ca. Có 35.202 doanh nghiệp thực hiện giá trị bữa ăn ca từ 15.000 đồng trở lên, đạt 93,55%.

Chương trình Nhà ở “Mái ấm công đoàn”, sau 15 năm triển khai (2006-2021) đã có 29 ngàn gia đình đoàn viên, người lao động nghèo được xây dựng nhà mới hoặc sửa chữa nhà ở với tổng số tiền khoảng 864 tỷ đồng. Tổng LĐLĐ Việt Nam triển khai Đề án “Đầu tư xây dựng các thiết chế của công đoàn tại các khu công nghiệp, khu chế xuất” của Thủ tướng Chính phủ tại những địa phương có nhiều bức xúc về nhà ở, nhà trẻ, nơi vui chơi, giải trí của công nhân. Đến nay, dự án thiết chế công đoàn tại Hà Nam đã hoàn thành với 5 tòa nhà, 244 căn hộ với 3 loại diện tích khác nhau gồm 32,5m2, 35m2 và 45m2, giá thuê từ 1-2 triệu đồng/tháng/căn, tùy theo diện tích, theo tầng để đoàn viên, người lao động lựa chọn. Hiện đã có 133 căn hộ được cho thuê và nhiều hồ sơ đang chờ xét duyệt.

Các hoạt động “Tết Sum vầy” đã góp phần quan trọng trong việc ổn định lực lượng lao động sau Tết Nguyên đán, “Tháng Công nhân” hằng năm được triển khai sâu rộng, đã thành truyền thống công đoàn và số lượng đoàn viên, NLĐ được hưởng thụ lợi ích tăng hàng năm. “Quỹ Quốc gia giải quyết việc làm” và các quỹ trợ giúp khác của công đoàn ngành, địa phương và cơ sở góp phần giải quyết việc làm cho hơn 350.000 lao động mỗi năm.

Công đoàn luôn dành nhiều sự quan tâm tới công tác nữ công; đề xuất chính sách cán bộ nữ; thúc đẩy bình đẳng giới; chăm lo lợi ích chính đáng của lao động nữ; tham gia thực hiện các giải pháp giải quyết vấn đề trường, lớp mầm non ở các khu công nghiệp, khu chế xuất; mô hình phòng vắt trữ sữa tại doanh nghiệp được nhân rộng; nhiều công đoàn cơ sở đã thương lượng, đưa vào thỏa ước lao động tập thể một số phúc lợi cho lao động nữ.

Từ những kết quả thực tiễn này, vấn đề đặt ra là công đoàn tập trung nguồn lực, đổi mới hoạt động chăm lo cho đoàn viên, người lao động theo hướng phát triển phát triển các chương trình xuyên suốt toàn hệ thống nhằm phục vụ trực tiếp và đúng đối tượng; thực hiện đồng bộ giữa trách nhiệm và thụ hưởng để chương trình phát triển bền vững, lấy lợi ích là một trong những động lực quan trọng để tập hợp, thu hút NLĐ đến với tổ chức công đoàn Việt Nam.

Kinh nghiệm các nước về “Dịch vụ công đoàn”

Nghiên cứu kinh nghiệm của các nước cho thấy, nếu công đoàn thực hiện chức năng chăm lo thông qua xây dựng và triển khai tốt hệ thống dịch vụ xã hội mang tính đặc quyền cho đoàn viên thì không chỉ gia tăng sức mạnh nội bộ mà còn đủ sức để tập hợp NLĐ vào một khối thống nhất của tổ chức công đoàn. Dịch vụ xã hội là những dịch vụ đáp ứng các nhu cầu cộng đồng và cá nhân nhằm phát triển xã hội, có vai trò đảm bảo phúc lợi và công bằng xã hội, đề cao giá trị đạo lý, nhân văn, vì con người

Công đoàn Singapore (NTUC) là trung tâm công đoàn quốc gia duy nhất đại diện cho hơn 900.000 đoàn viên trong các ngành nghề, gồm 58 công đoàn thành viên. Chính phủ, doanh nghiệp và công đoàn xác định định động cơ thúc đẩy và sự đãi ngộ cho người lao động là điều cốt yếu đối với một nền kinh tế có năng suất. Công đoàn Singapore đã thành lập doanh nghiệp dịch vụ để phục vụ đoàn viên và người lao động như tổ chức hoạt động hiệu quả như các hợp tác xã dịch vụ, doanh nghiệp, chuỗi siêu thị, bảo hiểm nhân thọ, dịch vụ y tế, chăm sóc trẻ, khách sạn nghỉ mát, các câu lạc bộ, đài phát thanh, phát triển các chung cư có chất lượng mà các đoàn viên có thể mua được. Hoạt động công đoàn đã đi vào nhiều hình thức mới lạ, cuốn hút, tạo điều kiện tốt nhất cho đoàn viên giải trí và vui chơi tốt hơn sau giờ làm việc.    

Công đoàn tại một số nước vùng Caribe có thể cung cấp các dịch vụ chuyên môn, tư vấn và quản lý để giúp người lao động thành lập doanh nghiệp, trong một số trường hợp, công đoàn đã thực sự trở thành cổ đông của doanh nghiệp đó. Các dịch vụ phi truyền thống có thể hấp dẫn và lôi cuốn, đóng vai trò tuyển dụng các thành viên cho công đoàn.

Công đoàn cũng cung cấp một số dịch vụ pháp lý và y tế cho các thành viên của họ. Một số tổ chức công đoàn nhận ra chi phí đại diện pháp lý ở vùng Caribe khá cao và tìm cách hỗ trợ pháp lý cho các thành viên công đoàn của mình. Điều này rất quan trọng trong các lĩnh vực mà quy trình thương lượng tập thể và xử lý khiếu nại được quy định chặt chẽ.

Có một số trường hợp công đoàn đã thiết lập quan hệ đối tác với những người hành nghề y tế để cung cấp dịch vụ cho các thành viên của họ trong một hệ thống chủ động. Kiểm tra và kiểm tra y tế thường xuyên giúp ngăn chặn nhu cầu về thuốc điều chỉnh, và dẫn đến việc trở thành thành viên lành mạnh và hiệu quả hơn.

Tổ chức công đoàn Anh và Ireland (Unite) là tổ chức lớn nhất trải dài từ Anh sang Ireland. Đến với Unite, các thành viên được trao cơ hội và kỹ năng học tập. Chương trình Unite trong trường học là một chương trình quốc gia dành cho học sinh trung học do công đoàn tổ chức nhằm nêu cao nhận thức vai trò của công đoàn tại nơi làm việc. Đồng thời, liên kết với chương trình quyền công dân quốc gia, có thể được đem vào giảng dạy dành cho bậc đại học và cao hơn khi được yêu cầu.

Khuyến nghị cho Công đoàn Việt Nam

Trong môi trường hoạt động mới, có sự cạnh tranh thì chính sự chăm lo từ đại diện thương lượng với NSDLĐ sẽ tạo cho công đoàn nguồn tài chính để thực hiện chăm lo cho đoàn viên từ cơ sở. Công đoàn cũng cần thể hiện tốt vai trò tham mưu, đề xuất xây dựng, hoàn thiện thể chế quản lý phúc lợi doanh nghiệp theo hướng quy định việc bắt buộc trích lập và thực hiện phúc lợi tối thiểu đối với các doanh nghiệp thuộc các thành phần kinh tế và ban hành hướng dẫn chung về sử dụng quỹ phúc lợi tối thiểu bắt buộc này đối với các doanh nghiệp; nghiên cứu, quy định mức tối đa, tối thiểu trong việc trích lập quỹ phúc lợi cho tất cả các loại hình doanh nghiệp vừa khuyến khích các doanh nghiệp trích lập và thực hiện các phúc lợi nâng cao vừa phòng ngừa việc lợi dụng trích lập quỹ phúc lợi ngưỡng tối đa để trốn thuế thu nhập doanh nghiệp

Các cấp công đoàn đẩy mạnh việc phát triển chương trình nâng cao phúc lợi, lợi ích cho đoàn viên, NLĐ góp phần đổi mới phương thức hoạt động của công đoàn hướng về cơ sở; khẳng định sự quan tâm của công đoàn đến lợi ích thiết thực của đoàn viên, NLĐ, nâng cao đời sống vật chất, tinh thần, giúp đoàn viên, NLĐ giảm bớt khó khăn, gắn bó với công việc.

Nghiên cứu xây dựng, củng cố hệ thống dịch vụ xã hội của Công đoàn Việt Nam. Điển hình như xây dựng hệ thống siêu thị bán hàng giá rẻ; vận động doanh nghiệp, các nhà hảo tâm ủng hộ quỹ hỗ trợ cho công nhân khó khăn; phát huy hiệu quả hoạt động của chuỗi các khách sạn, nhà khách công đoàn; các cơ sở giáo dục đại học, giáo dục nghề để trao cơ hội cơ hội và kỹ năng học tập cho con em đoàn viên công đoàn; các hoạt động hỗ trợ pháp lý (tư vấn về hợp đồng lao động, đào tạo nghề, giới thiệu việc làm và bảo vệ lợi ích của người lao động khi họ gặp tai nạn lao động hoặc thất nghiệp).      

Không ngừng chăm lo lợi ích tinh thần, quyền lợi chính trị cho đoàn viên. Để chăm lo lợi ích tinh thần cho đoàn viên công đoàn, các cấp công đoàn tổ chức hoặc phối hợp tổ chức các hoạt động văn hóa, thể thao; hoạt động tham quan, nghỉ mát, vui chơi, giải trí; có chương trình giảm giá đối với đoàn viên công đoàn; tổ chức các chương trình tuyên truyền, tập huấn, bồi dưỡng nâng cao nhận thức, chuyên môn, kỹ năng, ý thức, tác phong, thói quen tốt cho đoàn viên; xây dựng môi trường làm việc sạch đẹp, đoàn kết, hòa thuận, cởi mở. 

Việc chăm lo các quyền lợi chính trị cho đoàn viên công đoàn cần chủ động đề xuất đưa vào quy hoạch, bổ nhiệm, đề bạt các đoàn viên đủ tiêu chuẩn; quan tâm đào tạo, nâng cao trình độ chính trị, chuyên môn nghiệp vụ, kỹ năng nghề nghiệp cho đoàn viên công đoàn./.

ThS. Trần Tố Hảo - Viện Công nhân và Công đoàn