Thị trường tín chỉ xe điện không chỉ là một cơ hội kinh tế, mà còn là một giải pháp quan trọng giúp Việt Nam giảm thiểu ô nhiễm không khí.

Tối 10.2.2025, Hà Nội ô nhiễm nhất thế giới, sáng 11.2 Hà Nội ô nhiễm thứ hai toàn cầu. Trước đó ngày 3.1, AQI Hà Nội đạt 284, ô nhiễm nhất thế giới, có nơi chạm ngưỡng nguy hiểm 557. TP.HCM cũng ghi nhận AQI cao, ô nhiễm thứ 2 toàn cầu vào ngày 24.1, với nồng độ PM2.5 gấp 11 lần mức khuyến nghị của WHO.

Ô nhiễm không khí gây 7 triệu ca tử vong sớm mỗi năm, làm trầm trọng bệnh hô hấp, tim mạch và ảnh hưởng nhận thức trẻ em. Theo báo cáo của Unicef, 242 triệu trẻ em bị ảnh hưởng về học tập do các cú sốc khí hậu vào năm 2024. Việt Nam cần kiểm soát phát thải, phát triển xe điện thông qua tín chỉ xe điện, mở rộng mảng xanh và nâng cao nhận thức cộng đồng.

Kinh nghiệm phát triển xe điện thông qua tín chỉ carbon tự nguyện của Thái Lan

Ngày 24.1, chính quyền Bangkok thông báo đóng cửa 352 trường học do ô nhiễm không khí đạt mức cao nhất trong 5 năm qua. Chỉ số PM2.5 tại thủ đô Thái Lan lên tới 108 microgam/m³, vượt xa mức khuyến nghị của WHO (15 microgam/m³). Thủ tướng Thái Lan ban hành lệnh miễn phí giao thông công cộng tại Bangkok từ 25-31.1 để đối phó ô nhiễm không khí. Chính phủ phân bổ 140 triệu baht để bù đắp chi phí. Đồng thời, 8 trạm kiểm soát khí thải được thiết lập. Nếu ô nhiễm không giảm, chính sách có thể được gia hạn.

Chính phủ Thái Lan đã ban hành nhiều chính sách để điện khí hóa giao thông, áp dụng mức hỗ trợ 2.000-4.300 USD cho người mua tùy vào gói pin. Khách hàng mua xe máy điện cũng được hỗ trợ 520 USD cho xe có giá đến 4.300 USD. Một nhà máy sản xuất pin xe điện với quy mô 8 GWh sẽ nhận mức hỗ trợ 12-17 USD cho mỗi kWh.

Dự án xe buýt điện tại Bangkok là một phần trong chiến lược chuyển đổi giao thông bền vững và giảm phát thải khí nhà kính của Thái Lan, hướng tới mục tiêu trung hòa carbon vào năm 2050. Chính phủ Thái Lan đặt mục tiêu 30% phương tiện giao thông là xe điện vào năm 2030, thông qua các chính sách hỗ trợ sản xuất và phát triển hạ tầng, với tham vọng trở thành trung tâm xe điện Đông Nam Á. Xe buýt điện dự kiến phục vụ 123 tuyến tại Bangkok, thay thế xe chạy bằng động cơ đốt trong, nhằm tiết kiệm năng lượng, giảm phát thải và nâng cao trải nghiệm khách hàng. Để thu hút nhà đầu tư, dự án cần khả thi về tài chính.

Phương án không có tín chỉ carbon chỉ đạt IRR 1,33%, thấp hơn mức kỳ vọng 5,24%. Khi có doanh thu từ tín chỉ carbon, IRR tăng lên 9,3%, vượt xa mức kỳ vọng. Điều này đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa chính phủ và khu vực tư nhân để đảm bảo giá bán tín chỉ carbon cao, giúp dự án thành công.

Chương trình xe buýt điện Bangkok đã thành công trong việc cấp Kết quả Giảm phát thải Chuyển giao Quốc tế (ITMOs) đầu tiên theo Điều 6.2 của Thỏa thuận Paris để sử dụng cho Đóng góp do quốc gia tự quyết định (NDC). Đây là bước tiến quan trọng trong hợp tác khí hậu giữa Thụy Sĩ và Thái Lan.

Kinh nghiệm phát triển thị trường tín chỉ xe điện của Mỹ

Theo báo cáo tài chính năm 2024, Tesla đã thu về 2,76 tỉ USD từ việc bán tín chỉ carbon, tăng 54% so với năm 2023. Doanh thu kỉ lục này vượt qua mức 1,78 tỉ USD từ tín chỉ carbon vào năm 2022. Tesla bán tín chỉ carbon cho các nhà sản xuất ô tô khác, giúp họ tuân thủ các tiêu chuẩn khí thải do Ủy ban Tài nguyên Không khí California (CARB) đặt ra mà không cần phải thực hiện những thay đổi lớn trong hoạt động. Công ty đã thu hút sự chú ý vào năm 2019 khi kiếm được 357 triệu USD từ việc bán tín chỉ carbon cho các công ty ô tô không đáp ứng các quy định về khí thải.

Bên cạnh các nguồn doanh thu truyền thống từ phương tiện và lắp đặt năng lượng mặt trời, Tesla đã chứng tỏ rằng việc bán tín chỉ carbon là một phần đóng góp ổn định và quan trọng vào doanh thu và lợi nhuận của mình. Từ năm 2018, Tesla đã bán được 419 triệu USD tín chỉ carbon, và vào năm 2020, doanh thu từ tín chỉ carbon đạt 1,58 tỉ USD. Quý 1 năm 2022, công ty đã làm choáng váng thị trường với doanh thu tín dụng lên tới 679 triệu USD. Một trong những khách hàng lớn của Tesla trong việc mua tín chỉ carbon là Chrysler, được cho là đã mua tín chỉ carbon trị giá 2,4 tỉ USD, chiếm phần lớn doanh thu tín chỉ của công ty trong những năm qua.

Mỹ đã phát triển tín chỉ xe điện và tiêu chuẩn phát thải CO₂. Chương trình phát thải khí nhà kính của EPA yêu cầu các hãng ô tô giảm CO₂ từ xe mới bán tại Mỹ, thúc đẩy công nghệ sạch. Tiêu chuẩn áp dụng cho xe con, xe tải nhẹ và xe vận tải nặng, với giới hạn phát thải tùy loại xe. Từ 2012-2025, EPA đặt mục tiêu giảm CO₂ trung bình trên mỗi xe, từ 250g/mile xuống dưới 140g/mile với xe con.

Tín chỉ Xe Không Phát Thải (ZEV) ở California và các bang theo Điều 177 của Đạo luật Không khí Sạch (Clean Air Act). California và 17 bang khác ở Hoa Kỳ áp dụng các tiêu chuẩn ZEV theo Điều 177 của Đạo luật Không khí Sạch. Đây là cơ hội lớn cho các hãng xe điện, khi công ty có thể tận dụng việc bán xe điện (EV) để tạo ra tín chỉ ZEV. Mỗi chiếc xe điện bán ra tại các bang này sẽ tạo ra tín chỉ ZEV, giúp các nhà sản xuất ô tô khác đạt được yêu cầu về tỉ lệ ZEV. Các tín chỉ ZEV có thể có giá trị từ 2.000 đến 6.000 USD mỗi tín chỉ, tạo ra nguồn doanh thu bổ sung cho các hãng xe điện.

Chương trình Xe Không Phát Thải (ZEV) do California Air Resources Board (CARB) lãnh đạo yêu cầu các nhà sản xuất ô tô đạt tỷ lệ xe không phát thải (ZEV) trong đội xe của mình, với mục tiêu đạt 35% vào năm 2026 và 100% vào năm 2035. Tỉ lệ này được tính thông qua hệ thống tín chỉ ZEV, trong đó mỗi xe ZEV nhận tín chỉ khác nhau tùy vào loại xe, với xe thuần điện (BEV) nhận từ 1 đến 4 tín chỉ, xe plug-in hybrid (PHEV) nhận từ 0,4 đến 1 tín chỉ, và xe chạy bằng pin nhiên liệu (FCEV) nhận tối đa 4 tín chỉ. Các nhà sản xuất cần đạt từ 7% đến 22% tổng lượng xe bán ra mỗi năm qua tín chỉ ZEV, tạo cơ hội cho các công ty bán xe điện và thu tín chỉ ZEV, không chỉ giúp đáp ứng yêu cầu mà còn tạo nguồn doanh thu bổ sung.

Giải pháp phát triển thị trường tín chỉ xe điện để giảm ô nhiễm không khí ở Việt Nam

Để đối phó với tình trạng ô nhiễm không khí nghiêm trọng ở Việt Nam, đặc biệt là tại các thành phố lớn như Hà Nội và TP.HCM, một giải pháp hiệu quả và bền vững là phát triển thị trường tín chỉ xe điện. Theo thống kê, vào đầu năm 2025, Hà Nội và TP.HCM đều ghi nhận chỉ số AQI (chỉ số chất lượng không khí) ở mức cao, trong đó Hà Nội thường xuyên đứng đầu danh sách các thành phố ô nhiễm nhất thế giới. Ô nhiễm không khí không chỉ gây ra hàng triệu ca tử vong sớm hàng năm mà còn làm gia tăng các bệnh lý về hô hấp, tim mạch và ảnh hưởng xấu đến sức khỏe của trẻ em, với 242 triệu trẻ em trên toàn cầu bị ảnh hưởng học tập vì cú sốc khí hậu. Do đó, Việt Nam cần nhanh chóng triển khai các biện pháp kiểm soát phát thải và khuyến khích sự chuyển đổi sang giao thông sạch.

Giải pháp khả thi là phát triển thị trường tín chỉ xe điện, qua đó khuyến khích sự chuyển đổi từ phương tiện giao thông sử dụng nhiên liệu hóa thạch sang xe điện (EV). Tín chỉ xe điện có thể được coi là công cụ tài chính giúp các công ty giảm thiểu lượng phát thải khí nhà kính thông qua việc hỗ trợ tài chính cho việc sản xuất và tiêu thụ xe điện. Cùng với việc mở rộng hạ tầng xe điện và phát triển các chính sách hỗ trợ, tín chỉ xe điện sẽ thúc đẩy việc sản xuất và tiêu thụ xe điện tại Việt Nam, đồng thời tạo ra cơ hội cho các doanh nghiệp tham gia vào thị trường carbon toàn cầu.

Thái Lan là một ví dụ điển hình về việc áp dụng tín chỉ carbon tự nguyện để phát triển xe điện. Thông qua Chương trình Giảm phát thải tự nguyện (T-VER), Thái Lan đã khuyến khích các dự án giảm phát thải và áp dụng công nghệ xanh, bao gồm cả xe điện, trong các khu vực đô thị. Chính phủ Thái Lan không chỉ cung cấp các gói hỗ trợ cho người tiêu dùng khi mua xe điện mà còn khuyến khích các doanh nghiệp đầu tư vào các dự án xe điện qua thị trường tín chỉ carbon. Điều này giúp thúc đẩy phát triển bền vững và đạt được các cam kết trong Thỏa thuận Paris về khí hậu.

Mỹ, đặc biệt là tiểu bang California, cũng đã thành công trong việc phát triển tín chỉ xe điện qua các chương trình như Chương trình Xe Không Phát Thải (ZEV). California yêu cầu các nhà sản xuất ô tô đạt tỷ lệ xe không phát thải (ZEV) trong đội xe của mình, đồng thời cho phép các nhà sản xuất này bán tín chỉ ZEV cho các nhà sản xuất khác để bù đắp tỷ lệ phát thải của mình. Các tín chỉ này có thể có giá trị từ 2.000 đến 6.000 USD, giúp các công ty ô tô không chỉ giảm được chi phí tuân thủ quy định mà còn tạo ra doanh thu bổ sung từ việc bán tín chỉ carbon. Việc áp dụng mô hình này ở Việt Nam sẽ giúp các hãng xe điện như VinFast có thể tận dụng việc bán xe điện để tạo ra tín chỉ ZEV, từ đó thúc đẩy sự phát triển của thị trường xe điện trong nước.

Phát triển các mảng xanh và nâng cao nhận thức cộng đồng cũng là một phần quan trọng trong chiến lược này. Để tăng cường hiệu quả, Việt Nam cần khuyến khích các sáng kiến phát triển hạ tầng giao thông sạch, bao gồm việc mở rộng mạng lưới trạm sạc xe điện và hỗ trợ các doanh nghiệp phát triển công nghệ xe điện. Chính phủ có thể áp dụng các chính sách ưu đãi thuế và hỗ trợ tài chính cho các nhà sản xuất xe điện trong nước, đồng thời tạo điều kiện cho các dự án phát triển hạ tầng xe điện dễ dàng tiếp cận nguồn vốn.

Thị trường tín chỉ xe điện không chỉ là một cơ hội kinh tế, mà còn là một giải pháp quan trọng giúp Việt Nam giảm thiểu ô nhiễm không khí và đạt được các mục tiêu về giảm phát thải khí nhà kính theo các cam kết quốc tế. Việc triển khai các chính sách này sẽ không chỉ giúp cải thiện chất lượng không khí mà còn thúc đẩy nền kinh tế xanh và bền vững.

https://laodong.vn/xa-hoi/phat-trien-thi-truong-tin-chi-xe-dien-de-giai-quyet-o-nhiem-khong-khi-1461573.ldo

PGS.TS. NGUYỄN ĐÌNH THỌ (VIỆN CHIẾN LƯỢC, CHÍNH SÁCH TÀI NGUYÊN VÀ MÔI TRƯỜNG) & NGUYỄN KHÁNH LINH (ĐẠI HỌC CALIFORNIA, LOS ANGELES)