Việc làm bấp bênh, nhiều rủi ro

Báo cáo do Trung tâm Dịch vụ việc làm Hà Nội vừa phát hành cho thấy, tính đến năm 2023, số lao động phi chính thức trên thị trường Hà Nội là 1,89 triệu người (tăng 15,3% so với năm trước) và chiếm 50,17% tổng số lao động có việc làm. Lao động phi chính thức tại Hà Nội đối mặt với nhiều thách thức: Thu nhập thấp hơn, thiếu quyền lợi và bảo vệ.

Lao động phi chính thức chủ yếu tập trung ở các ngành nghề dễ thay đổi, không yêu cầu trình độ cao như dịch vụ nhỏ lẻ, buôn bán tự do hoặc lao động phổ thông. Phần lớn họ có trình độ học vấn thấp hoặc những người đến từ khu vực nông thôn.

Ông Vũ Quang Thành – Phó Giám đốc Trung tâm Dịch vụ việc làm Hà Nội nhận định, mặc dù đây là nguồn lực lớn giúp duy trì việc làm cho một phần lớn dân số, nhưng lao động phi chính thức lại tạo ra nhiều thách thức lớn cho nền kinh tế và xã hội. Lao động phi chính thức thường gặp phải những rủi ro về việc làm, không có hợp đồng lao động rõ ràng, và ít được hưởng các chính sách bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế hay các quyền lợi khác.

Thống kê cho thấy, lao động phi chính thức có thu nhập thấp hơn đáng kể so với lao động chính thức. Thu nhập từ công việc chính của người lao động trong năm 2021 - 2023 lần lượt đạt 6,305 triệu đồng; 8,572 triệu đồng và 8,303 triệu đồng, tương ứng lần lượt bằng khoảng 63%; 80% và 71% thu nhập của lao động khu vực chính thức cùng năm.

Thu nhập thấp

Trong giai đoạn 2021 – 2023, nhóm lao động phi chính thức có thu nhập thấp hơn khoảng 2,4 – 3,7 triệu đồng so với lao động chính thức. Mức chênh lệch này cao nhất ở nhóm chủ cơ sở có đăng ký kinh doanh và nhóm chủ cơ sở không đăng ký kinh doanh (chênh lệch 9,2 triệu đồng năm 2022). Điều này có thể phản ánh những khó khăn mà các chủ cơ sở phi chính thức phải đối mặt, chẳng hạn như hạn chế về vốn, thị trường tiêu thụ không ổn định, hoặc không nhận được hỗ trợ từ các chính sách của Nhà nước.

Ngược lại, các chủ cơ sở chính thức có thể dễ dàng tiếp cận các nguồn lực tài chính và chính sách hỗ trợ, giúp họ duy trì và thậm chí gia tăng thu nhập.

Đối với nhóm lao động làm công hưởng lương, mức chênh lệch này là khoảng 3 triệu đồng, cho thấy sự chênh lệch thu nhập rõ rệt giữa lao động chính thức và phi chính thức.

Ông Vũ Quang Thành nhận định nguyên nhân dẫn đến sự chênh lệch thu nhập giữa lao động nam và lao động nữ trong khu vực phi chính thức có thể xuất phát từ nhiều yếu tố; trong đó có sự phân biệt giới tính trong quá trình tuyển dụng và thăng tiến nghề nghiệp.

Liên quan đến các tồn tại trên, ông Lê Quang Trung – nguyên Phó Cục trưởng phụ trách Cục Việc làm (Bộ Lao động Thương binh và Xã hội) đánh giá, dù nhóm lao động phi chính thức được cho là "yếu thế", nhưng cơ quan chức năng liên quan hoàn toàn có thể chuyển mạnh nhóm này sang lao động chính thức.

Điều ông Trung lo ngại nhất là gánh nặng xã hội khi tỉ trọng lao động phi chính thức chiếm cao. “Nhóm này không có hợp đồng lao động, không có BHXH, tính ổn định không cao và cũng không quản lý được nên rủ ro lớn...”, ông Trung nói.