Trong bối cảnh này, vai trò của tổ chức Công đoàn trở nên quan trọng hơn bao giờ hết, nhất là trong việc bảo vệ quyền lợi, thúc đẩy phát triển của người lao động và đảm bảo thị trường lao động công bằng, nhân văn.

Điều chỉnh và thích nghi là chìa khóa

Trong trường hợp AI thay thế hoàn toàn một số công việc tay chân hoặc đơn giản, Công đoàn cần đóng vai trò tích cực trong việc hỗ trợ người lao động chuyển đổi nghề nghiệp bằng cách cung cấp dịch vụ tư vấn hướng nghiệp, đào tạo lại và kết nối việc làm để người lao động tìm kiếm cơ hội mới. Điều chỉnh và thích nghi là chìa khóa để người lao động không chỉ tồn tại mà còn phát triển mạnh mẽ trong thị trường lao động đầy biến động.

Theo bà Nghiêm Thùy Lan - Chủ tịch Công đoàn Dầu khí Việt Nam, những việc mà tổ chức Công đoàn có thể triển khai trong xu thế sử dụng trí tuệ nhân tạo hiện nay là có thể tổ chức các khóa đào tạo về kỹ năng công nghệ mới, quản lý dữ liệu, hoặc kỹ năng mềm cần thiết trong môi trường làm việc kết hợp giữa người và máy. Bên cạnh đó, cam kết bảo đảm an toàn và bảo mật dữ liệu.

Điều này có nghĩa là Công đoàn có thể đàm phán với doanh nghiệp để thiết lập các quy định liên quan đến việc sử dụng AI, bảo mật dữ liệu cá nhân và tránh giám sát quá mức. Công đoàn cũng cần tham gia vào các cuộc đối thoại với doanh nghiệp và chính quyền để định hình chính sách về việc tích hợp AI trong công việc, vận động cho các chính sách và luật pháp bảo vệ người lao động, như lương cơ bản cho những người bị AI thay thế hoặc giảm giờ làm việc.

Bà Nghiêm Thùy Lan cũng phân tích, khi AI giúp tăng năng suất và lợi nhuận, Công đoàn có thể đảm bảo rằng những lợi ích này được phân chia công bằng giữa doanh nghiệp và người lao động, thông qua tăng lương, cải thiện phúc lợi xã hội, hoặc chia sẻ cổ phần. Đặc biệt, Công đoàn có thể hỗ trợ người lao động trong việc chuyển đổi công việc, giúp họ tìm kiếm cơ hội mới trong các ngành công nghiệp khác thông qua hướng nghiệp và kết nối việc làm. Những giải pháp và việc làm trên thể hiện rõ vai trò then chốt của Công đoàn trong việc hỗ trợ người lao động thích nghi và phát triển trong thời đại AI.

Bảo vệ quyền lợi của người lao động trong thời đại AI

Cuối tháng 11 vừa qua, tại cuộc họp Ban Chấp hành của Công đoàn Công nghiệp và Sản xuất toàn cầu (IndustriALL) diễn ra tại Istanbul (Thổ Nhĩ Kỳ), những thuận lợi và thách thức của trí tuệ nhân tạo AI đối với người lao động và tổ chức Công đoàn đã được đưa ra thảo luận. Các đại biểu và lãnh đạo Công đoàn từ khắp nơi trên thế giới (trong đó có Công đoàn Dầu khí, Công đoàn Công Thương Việt Nam, Công đoàn Dầu khí Việt Nam và Công đoàn Than - Khoáng sản Việt Nam) đều nhấn mạnh việc cần phải bảo vệ quyền lợi người lao động trong thời đại mà AI ngày càng tạo ra những thay đổi sâu sắc trong cách thức vận hành và cấu trúc việc làm.

Theo đó, người sử dụng lao động và Công đoàn được khuyến khích tham gia vào đối thoại cởi mở để xây dựng lòng tin và hợp tác, nhằm bảo đảm quá trình chuyển đổi công bằng trong kỷ nguyên AI. Với sự tiến bộ không ngừng của công nghệ, để duy trì sức cạnh tranh và vị trí việc làm, người lao động cần được trang bị những kỹ năng phù hợp. Do đó, một trong những nhiệm vụ hàng đầu mà tổ chức Công đoàn cần tập trung là đào tạo và phát triển kỹ năng cho người lao động. Công đoàn có thể đứng ra tổ chức các chương trình đào tạo liên tục nhằm nâng cao năng lực công nghệ cho thành viên của mình. Những khóa học này không chỉ giới hạn ở việc làm quen với công nghệ mới như kỹ thuật lập trình, phân tích dữ liệu hay điều hành hệ thống tự động hóa, mà còn mở rộng ra các kỹ năng mềm thiết yếu như quản lý thời gian, giải quyết vấn đề và làm việc nhóm trong môi trường số hóa.

Bên cạnh nội dung đào tạo, việc đảm bảo an toàn và bảo mật lao động trong bối cảnh AI cũng là một nhiệm vụ quan trọng của Công đoàn. Việc này được các lãnh đạo, cán bộ Công đoàn phân tích kỹ bởi sự hiện diện ngày càng nhiều của AI trong giám sát công việc và đánh giá năng suất có thể dẫn đến những lo ngại về quyền riêng tư và an toàn dữ liệu cá nhân. Để bảo đảm việc áp dụng công nghệ không xâm phạm đến quyền lợi cơ bản của người lao động, Công đoàn cần đàm phán với doanh nghiệp để xây dựng các quy định rõ ràng về quyền riêng tư, đảm bảo rằng dữ liệu cá nhân của người lao động được bảo vệ và sử dụng một cách minh bạch, hợp pháp.

Không những thế, Công đoàn còn phải thúc đẩy đối thoại xã hội để định hình chính sách và khuôn khổ pháp lý liên quan đến AI. Khi tham gia vào các cuộc thảo luận chính sách với doanh nghiệp và chính quyền, Công đoàn có thể hỗ trợ xây dựng những quy định cân bằng lợi ích giữa các bên, vận động thực thi các chính sách bảo vệ người lao động trước nguy cơ mất việc làm do AI như chính sách bảo hiểm thất nghiệp, cơ chế lương tối thiểu cho người lao động bị ảnh hưởng trực tiếp...

(Bài đăng trên Ấn phẩm đặc biệt Lao Động Cuối Tuần Xuân Ất Tỵ)